Húsbóndinn og þrællinn

Inngangur:

Lög frá Alþingi um Evrópska efnahagssvæðið (EES) urðu 25 ára 12. janúar 2018. Þau voru sett í miklum ágrein­ingi, t.d. vegna sann­fær­ingar margra þingmanna um, að þau fælu í sér fram­sal rík­is­valds til yfir­þjóðlegra samtaka og brytu þannig í bága við Stjórnarskrá. Síðan hefur heldur betur snarazt á merinni vegna stofnana­væðingar Evrópu­sambandsins, ESB, þar sem fram­kvæmda­stjórn ESB setur á laggirnar stofnanir á æ fleiri sviðum og felur þeim víðtæk völd á hverju málefna­sviðinu á fætur öðru, þar sem ráðherra­ráðið hefur ákveðið og ESB-þingið samþykkt að færa skuli valdið frá stjórn­völdum aðildar­ríkjanna og til fram­kvæmdastjórnar ESB. Oftast er þetta gert með vísun til stjórnar­skrár­ígildis ESB, Lissabon­sáttmálans. Ágætt dæmi um þetta er Orku­samband ESB, sem er skilgreint með Þriðja orku­mark­aðs­lagabálki ESB, ÞOL, og Orku­stofnun ESB, ACER (=Agency for the Cooperation of Energy Regulators). Fram­kvæmda­stjórnin ætlast til þess, að EFTA-ríkin í EES lúti stjórn þessara stofnana sinna, nánast eins og um ESB-ríki væri að ræða, og þar stendur hnífurinn í kúnni.

Í EES eru 3 EFTA-ríki, Ísland, Noregur og Liechten­stein. Hvert þeirra um sig hefur neitunarvald í Sameiginlegu EES-nefndinni gagnvart tillögum ESB, eða einhvers EFTA-lands, um upptöku gjörða ESB í EES-samninginn. Þótt fulltrúar allra þriggja EFTA-landanna láti ESB-fulltrúana kúga sig í Brüssel til að samþykkja gjörð, sem tvímælis orkar að taka upp í EES-samninginn, hvílir að stjórnlögum sá stjórn­skipulegi fyrirvari á samþykkinu, að Alþingi staðfesti eða hafni gjörninginum. Nákvæmlega hið sama átti við í Noregi. Þar er hins vegar gjá á milli þings og þjóðar í afstöðunni til ESB. Það er rökrétt, að innlimunarsinnar í báðum löndum verji alla gjörninga, sem Sameiginlega EES-nefndin samþykkir, með kjafti og klóm, enda vilja þeir sjálfsagt helzt taka upp allar gjörðir ESB í lagasafn lands síns. Í þessari afstöðu felst efnahagsleg fávísi um hag smáþjóðar og stjórnlagaleg blinda.

 

Óþol ESB:

F.o.m. samþykkt allra aðildarlanda ESB á stjórnarskrár­ígildinu, Lissabon-sáttmál­anum, árið 2009, stefna allar 3 megin­stjórn­einingar ESB, Framkvæmda­stjórn, Ráðherraráð og ESB-þingið, að því að færa hvern málaflokkinn á fætur öðrum undan stjórnkerfi aðildar­landanna og undir miðstýringu ESB, eins og fyrirskrifað er í téðum sáttmála. Til að taka við stjórn málaflokkanna frá aðildar­löndunum beitir Framkvæmdastjórnin þeirri aðferð að setja á laggirnar stofnun fyrir hvern málaflokk og fela henni víðtækar valdheimildir á viðkomandi sviði undir sínu eftirliti. Má nefna Banka­samband ESB, sem EFTA-löndin hafa gengið í, Orku­samband ESB og Orku­stofnun ESB, ACER (=Agency for the Cooperation of Energy Regulators), sem nú stendur styr um á Íslandi og í Noregi. Sameigin­lega EES-nefndin samþykkti að mæla með við þjóðþing EFTA-landanna þriggja 5. maí 2017, að þau innleiddu ÞOL í EES-samninginn, sem m.a. færir endanlegt vald yfir raforkuflutningsmálum landanna til ACER. Nefna má, að í burðarliðnum er 1000 blaðsíðna viðbót frá höfuð­stöðvum ESB, Berlaymont, við ÞOL og á döfinni er sambærileg löggjöf á vinnumálasviði. Norska verkalýðs­hreyfingin girðir sig nú í brók til að veita henni viðnám, en sú íslenzka liggur í hýði sínu.

Í upphafi 10. áratugar 20. aldarinnar var stofnað til EES sem fordyris að ESB fyrir EFTA-þjóðirnar, sem þá voru allar taldar stefna inn í ESB. Þær sömdu síðan allar um aðild að ESB, nema Ísland og Liechtenstein, en norska þjóðin hafnaði norska samninginum árið 1994 í annað sinn. Hið fyrra sinnið var haustið 1972, og var höfundur þessarar greinar þá nýkominn til náms í Þrándheimi og rak í rogastanz yfir hitanum í kosningabaráttunni.

EES-samninginn hefur dagað uppi síðan 1992, sem er óeðlilega langur tími fyrir bráðabirgða fyrirkomulag af þessu tagi. Það getur ekki gengið til lengdar, að fullvalda þjóðir láti bjóða sér að taka upp löggjöf ríkja­sambands til þess að fá að eiga í viðskiptum við fyrirtæki þar. Líklega er enginn viðskiptalegur ávinningur af þessu í ljósi hagstæðs fríverzlunar­samnings Kanada við ESB, sem Íslendingum ætti að standa til boða. Kostnaðurinn, beinn og óbeinn, af þessu fyrirkomulagi er svo mikill, að hann dregur niður lífskjörin hér, eins og drepið verður á. Frjálst flæði fólks hingað hefur vissulega dregið úr þenslu á vinnumarkaði, en skapað jarðveg ólöglegra undirboða á vinnumarkaði og misnotkun á fólki. Fólk af erlendu bergi brotið í landinu nemur nú um 10 % af heildarmannfjölda, sem er mjög hátt á alþjóðlegan mælikvarða. Fólkið ber auðvitað með sér bæði menningu og ómenningu, nýsköpun og glæpafár. Til að ná áttum og giftusamlegri aðlögun fyrir frumbyggja og aðflutta er nú tímabært að spyrna við fótum og staldra við.

Ójafnræði ríkir með EFTA- og ESB-ríkjunum á undirbúnings­stigum mála. Fámennar þjóðir hafa hreinlega ekki bolmagn til að fylgjast með og taka þátt í allri þeirri gerjun, sem á sér stað í Berlay­mont. Það lítur þokkalega út á blaði að setja fram stefnumið um, að Íslendingar skuli nýta alla möguleika til áhrifa, sem EES-samstarfið býður upp á, en til þess gæti þurft 50 búrókrata. Að verja takmörkuðu íslenzku skattfé til slíks er líklega ein óskil­virk­asta leið, sem hugsazt getur við ráðstöfun fjár úr íslenzka ríkis­sjóðinum og kemur ekki til greina. Með sama hætti er furðu­legt að sjá í Stjórnar­sáttmála ríkisstjórnar Katrínar Jakobs­dóttur, að nú skuli settur aukinn kraftur í innleið­ingu gjörða ESB í íslenzk lög og regluverk. Þetta kostar fé og veldur síðan marg­földum kostn­aði í atvinnu­lífinu, er sjaldan til gagns og oft til ógagns eins.

Allar ESB-þjóðirnar eiga fulltrúa með atkvæðisrétt í stjórn ACER, en EFTA-ríkin munu þar aðeins fá áheyrnarfulltrúa við inngöngu í Orkusambandið. Það er ærið verkefni fyrir embættismenn ESB að ná sameiginlegri niðurstöðu með ESB-ríkjunum, og þolinmæði þeirra gagnvart sérkröfum EFTA-ríkjanna er á hverfanda hveli. Er nú svo komið, eftir að brezka þjóðin ákvað að ganga úr ESB í júní 2016, að embættismenn ESB eru hættir að nenna að vinna að undanþágum eða sérlausnum með EFTA. Þannig fengu EFTA-þjóðirnar engum kröfum sínum framgengt í 6 ára samningaþófi um ÞOL, sem nú hefur steytt á skeri, og staða þeirra í Orku­sambandinu verður eins og 2. flokks ESB-ríkis, ef af verður. Sviðsmynd húsbónda og þræls krystallast í ACER.  Í Noregi urðu um Þriðja orkubálkinn (ÞOL) hatrammar deilur í Stórþinginu, og um allan Noreg reis mótmælaalda gegn innleiðingu hans. Sveitarstjórnir og fylkisþing samþykktu mótmælayfirlýsingar og verkalýðshreyfingin lagðist alfarið gegn innleiðingu, augljóslega af ótta við slæmar afleiðingar fyrir atvinnustigið í landinu, og mótmælagöngur með kyndla voru gengnar víða í landinu.  Stórþingið er hins vegar hallt undir ESB-aðild Noregs, og til undirbúnings ESB-aðild samþykkti það inngöngu Noregs í orkusambandið.

Á Íslandi er staðan önnur. Málið var kynnt utanríkismálanefnd Alþingis 2015, og þar varð Frosti Sigurjónsson einn þingmanna til að vara við þessu máli, en það hlaut enga almenna umfjöllun, eins og átti sér þá og æ síðan stað í Noregi. Heimssýn tók ekki þá upp baráttu gegn því, eins og norsku systursamtökin, „Nei til EU“. Eftir að höfundur þessarar greinar vakti rækilega athygli á málinu með vefgreinum og Morgunblaðsgrein, og eftir heimsókn for­manns „Nei til EU“ til Íslands 1. marz 2018 í boði Heimssýnar, tóku 2 stjórnmálaflokkar við sér í aðdraganda Flokksþings Fram­sókn­ar­flokksins og Landsfundar Sjálfstæðis­flokksins, þar sem samþykktar voru tímamóta ályktanir gegn inngöngu Íslands í Orkusamband ESB. Er nú svo komið, að líklegt má telja, að Alþingi hafni umbeðinni innleiðingu í EES-samninginn. Það verður söguleg stund.

 

Valkostur við EES:

Með útgöngu Breta úr ESB skapast alveg ný tækifæri til samskipta Evrópuþjóða utan ESB og annarra við ESB. Í ESB-löndunum, einkum á meðal hinna minni, er vaxandi óánægja með samruna­ferli, flóttamanna­stefnu og peninga­mála­stefnu sambandsins. Á Ítalíu standa yfir stjórnar­myndunar­viðræður, þar sem flokkar, gagnrýnir á ESB, munu sennilega mynda ríkisstjórn. Fleiri þjóðir kunna að kvarnast út úr ríkjasambandinu í kjölfar Breta.   Bretar munu vafalaust gera fríverzlunarsamning við ESB, vonandi eigi síðar en 2020, og Íslendingar og Bretar munu gera með sér fríverzlunarsamning. Íslendingum mun vafalítið einnig bjóðast að gera fríverzlunarsamning við ESB, gangi þeir úr EES, og sé tekið mið af fríverzlunarsamningi Kanada við ESB frá 2017, verður hann jafnvel hagstæðari en núverandi viðskiptakjör í EES, t.d. á sviði sjávarútvegsmála, en á því sviði er ekki fullt tollfrelsi gagnvart ESB, af því að Ísland hafnaði hinni sameiginlegu sjávarútvegs- og landbúnaðarstefnu sambandsins. EFTA-dómstóllinn, sem jafnan dæmir í samræmi við ESB-dómstólinn, hefur kveðið upp óviðunandi úrskurð fyrir Íslendinga um óheftan innflutning á hráu kjöti, eggjum og ógerilsneyddri mjólk. Þessi innflutningur hefur í för með sér hættu á sýkingu manna og búfjár. Það er hrein valdníðsla EES gagnvart sjálfstæðri þjóð að ætla að gera löggjafar­þing þjóðarinnar afturreka með lágmarks varúðar­ráðstafanir sínar 2009 gagnvart stórfelldum heilsufars­legum og þjóðhags­legum hnekki við smit. Það ber að láta steyta á þessu máli. Ef eftirgjöf vegna skuldbindinga EES-samningsins er óhjákvæmileg, þá ber fremur að segja þeim samningi upp. Skaðleg langtímaáhrif eftirgjafar geta orðið óafturkræf hérlendis.  

Með útgöngu úr EES geta sparazt hérlendis gríðarlegir fjármunir, ef samtímis verður ráðizt í grisjun reglugerða­frumskógarins og minnkun eftirlitsiðnaðarins eftir föngum. Verzlunarráð Íslands hefur komizt að þeirri niðurstöðu, að beinn og óbeinn kostnaður atvinnulífsins vegna íþyngjandi opinberra kvaða nemi um 175 miaISK/ár og vaxi um 1,0 %/ár, mest vegna minni framleiðni­aukningar af völdum tíma og kostnaðar af reglugerðum og eftirlitsstofnunum. Auðvitað verður í nútíma þjóðfélagi ómögulegt að afnema þessar kvaðir, en það er brýnt að skera slíkan kostnað niður við trog í litlu þjóðfélagi, þar sem sárafáir starfsmenn eru að jafnaði í hverju fyrirtæki í samanburði við meginland Evrópu, sem regluverkið er sniðið við. Raunhæft er að spara tæplega 50 % af þessari „yfirbyggingu“eða rúmlega 80 miaISK/ár. Til að setja þetta í launasamhengi gætu allir launamenn landsins fengið 4 % hækkun launa fyrir vikið, en skynsamlegra er þó að nýta svigrúmið til að auka framleiðnina rækilega og endurvinna þannig samkeppnishæfni atvinnulífsins með fjárfestingum í framleiðni­aukandi tækni.

 

Orkusamband ESB:

Orkusamband ESB er skilgreint með Þriðja orkumarkaðslagabálki ESB frá 2009 (ÞOL). Til að sinna nauðsynlegum verkefnum til að framfylgja stefnumiðum Orkusambandsins var Orkustofnun ESB, ACER, komið á laggirnar í Ljubljana 2011. Hún hefur á sinni könnu að samtengja öll lönd Orkusambandsins svo rækilega, að bæði rafmagn og eldsneytisgas geti flætt frjálst og hindrunarlaust á milli svæða og á milli landa innan Orkusambandsins. Orkulindir Íslands innihalda enn ekkert jarðgas, en það er þó ekki útilokað, að það finnist innan efnahagslögsögunnar, og rannsóknir hafa staðið yfir á Drekasvæðinu, eins og menn vita, hvað sem úr þeim verður. Hins vegar eru hér tiltölulega miklar endurnýjan­legar orkulindir, og það er einmitt rafmagn úr slíkum orkulindum, sem ACER er á höttunum eftir. Til að auka afhendingar­öryggi raforku og bæta nýtingu orkuveranna, einkum hinna sjálfbæru (aðallega vind- og sólarorkuvera), er stefnumið ACER að bæta tengingar á milli rafvorkukerfanna að svo miklu leyti, að verðmunur á milli þeirra verði minni en 2,0 EUR/MWh eða tæplega 0,25 ISK/kWh á frjálsum markaði. Gangi Ísland í Orkusambandið, verður hvergi meiri verðmunur á milli „nágranna“ en á milli Íslands og Bret­lands. Hann er rúmlega 3,0 ISK/kWh eða tólffalt viðmiðið. Þetta er skýringin á því, að ACER hefur tekið sæstrengs­verkefnið „Ice Link“, sem er um 1200 MW sæstrengur til Bret­lands, inn á forgangsverkefnaskrá sína, enda mun ACER hafa það í hendi sér, ef Alþingi samþykkir ÞOL, að hefja undirbúning verkefnisins af fullum krafti án þess að ræða við kóng eða prest hérlendis um það. Með samþykkt „bálksins“ felur Alþingi ACER sjálfdæmi um tilhögun raforkuflutningsmála innanlands og að og frá landinu. Hvorki Alþingi né ríkisstjórn verða eftir það spurð um þessi mál, nema EES-samninginum verði sagt upp, enda er það megin­hlutverk ACER að ryðja öllum staðbundnum hindrunum úr vegi frjálsra og hindrunar­lausra raforku­flutninga um allt svæðið, svo að 5. frelsið bætist við á Innri markaðinum. Slíkar staðbundnar hindranir eru t.d. stefna stjórnvalda um að nýta hagkvæma innlenda orku til atvinnusköpunar um allt land.

Allir sjá, að Íslendingar eru á allt öðru róli en ESB-ríkin í orku­málum og eiga enga samleið með meginlandinu í þessum efnum, enda voru orkumál ekki eitt hinna umsömdu sviða í upphaf­lega EES-samn­ingnum, sem var settur á laggirnar til að ákvarða leikregl­urnar fyrir frelsin 4 á Innri markaðinum, þ.e. fyrir frjáls vöruviðskipti, frjáls þjónustu­viðskipti, frjálsa fjármagns­flutninga og frjálsa för fólks innan EES. Íslendingar eiga alls ekki að samþykkja útvíkkun á gildis­sviði EES-samningsins, því að þannig nálgast þeir enn meir að verða undirsátar Brüssel-valdsins. Ástæðan er sú, að ESB-ríkin eru í samrunaferli, og Fram­kvæmda­stjórnin meðhöndlar EFTA-ríkin nú sem annars flokks ESB-ríki, þ.e.a.s. ætlar að setja þau undir stjórn stofnana, eins og ACER, sem þau hafa ekkert komið að mótun á og eru ekki fullgildir aðilar að. Þetta stríðir algerlega gegn Stjórnarskrá Íslands, 2. gr., og kemur þess vegna alls ekki til mála í huga annarra en ESB-sinna. Að sjálfsögðu skiptir engu máli í þessu sambandi, hvort aflsæstrengur til útlanda er nú fyrir hendi eða ekki.

Niðurstaða:

EFTA-ríkin í EES eru í hlutverki þrælsins á höfuðbólinu. Þau hafa hingað til tekið því, sem að þeim var rétt. Húsbóndinn færir sig hins vegar stöðugt upp á skaptið, svo að nú er komið að því að toga í neyðarhemilinn og segja: „hingað og ekki lengra“.   Stórþingið féll á prófinu, þótt norska þjóðin stæðist það með glans. Í Noregi hefur nú myndazt gjá á milli þings og þjóðar. Á Íslandi blása samt aðrir og gæfulegri vindar. Það virðist ætla að verða fullur samhljómur á milli þings og þjóðar í hinu svo kallaða ACER-máli, sem er á málaskrá ríkisstjórnarinnar á vorþinginu 2018.

ACER-málið er stórmál fyrir Íslendinga, þótt enginn sé enn aflsæstrengurinn til útlanda.  Það snýst ekki um eignarrétt yfir orkulindunum að þessu sinni, heldur um ráðstöfunarréttinn á raforkunni. Eiga lýðræðislega kjörnir fulltrúar á Íslandi að eiga möguleika á að stýra notkun hennar í þjóðhagslega hagkvæma farvegi, eða á að láta markaðsöfl niðri í Evrópu um að beina henni til hæstbjóðenda þar? Á milli þessara tveggja kosta eru himinn og haf, og það er ótrúlegt, að Alþingi Íslendinga skuli árið 2018, á einnar aldar afmælisári fullveldis landsins, vera sett í þá veruleikafirrtu stöðu að þurfa að velja á milli þessara tveggja kosta.

 

Garðabæ, 8. apríl 2018,

Bjarni Jónsson, rafmagnsverkfræðingur

Finna lausn án þátttöku Íslands